Poniższy tekst ukazał się w Almanachu 2021/2022 Concilium Civitas.
Skłonność do nienawiści i przemocy wobec innych, często kojarzą się nam z narcyzmem - cechą osobowości, dla której osiowe są skrajne skoncentrowanie na sobie, wyolbrzymione poczucie własnej wyjątkowości i nieustanne domaganie się podziwu ze strony innych. Narcystyczny, przesadnie pozytywny obraz siebie, nienasyconą potrzebę władzy i uznania często przypisujemy dyktatorom, którzy budują kapitał polityczny stygmatyzując kolejne grupy społeczne i podżegając do nienawiści wobec nich.. Polski psychiatra, Andrzej Łobaczyński (2006) oparł analizę funkcjonowania takich przywódców na swoich doświadczeniach i obserwacjach podczas okupacji hitlerowskiej i czasów stalinowskich w Polsce. Nazwał ją „ponerologią”, nauką o politycznych przejawach zła. Łobaczyński twierdzi, że społeczne przyzwolenie na to, aby ludzie z zaburzeniami psychicznymi, takimi jak narcyzm, przejmowali władzę może doprowadzić do przekształcania się systemów politycznych w nacechowane okrucieństwem dyktatury Zaburzenia osobowości takie, jak narcyzm są w populacji stosunkowo rzadkie. Sam fakt ich występowania nie jest tu zasadniczy. Problem pojawia się wtedy, gdy osoby takie dochodzą do władzy i wykorzystują aparat i instytucje państwa do siania nienawiści międzygrupowej. Historyk Ian Hughes (2018) podobne przekonanie wyraził w swojej książce „Zaburzone umysły. Jak niebezpieczne osobowości niszczą demokrację”. Hughes przypisuje narcyzm takim przywódcom politycznym jak Hitler, Stalin, Mao, Pol Pot czy Donald Trump. Narcyzm przypisuje się także innym populistycznym przywódcom, którzy doszli do władzy umiejętnie zarządzając nienawiścią międzygrupową - takim jak Erdogan w Turcji (Ayhan, 2018), Orban na Węgrzech (Bruszt, 2020) czy Jarosław Kaczyński w Polsce (Matczak, 2019).
Tendencja do tłumaczenia nienawiści grupowej narcyzmem przejawia się nie tylko w ten sposób. Media i komentatorzy często przypisują narcyzm także terrorystom i sprawcom przestępstw z nienawiści, czyli przestępstw i zbrodni motywowanych uprzedzeniami. Nawet naukowcom i psychologom trudno oprzeć się tej tendencji (Bushman, 2018), pomimo licznych dowodów wskazujących na to, że psychologiczne profilowanie terrorystów, nie ma solidnych podstaw w wynikach badań naukowych (Kruglanski i in., 2019). Te sugerują raczej, że przestępstwa z nienawiści nie zależą od cech osobowości, lecz raczej ideologii, przekonań i norm społecznych, którym hołdują osoby, której je popełniają.
Dlaczego więc wizerunek Narcyza, ładnego chłopca zakochanego tylko we własnym odbiciu, tak często kojarzy się nam z postaciami tyranów, fanatyków i terrorystów? I, co ważniejsze, czy narcystyczna osobowość polityków takich jak Trump, Orban, Erdogan czy Kaczyński może w jakimś stopniu wyjaśnić eskalację międzygrupowej nienawiści, która towarzyszy ich rządom (BBC News, 2018; Beauchamp, 2019; Beckett, 2019; Brown i in., 2019), wyolbrzymiona jeszcze przez groźbę pandemii COVID-19 (Golec de Zavala i in., 2020)?
Biorąc pod uwagę duże popularne i naukowe zainteresowanie narcyzmem, zaskakująco niewiele jest dowodów łączących narcyzm z uprzedzeniami, terroryzmem i nienawiścią międzygrupową. Aby zrozumieć, dlaczego upieramy się, że takie powiązanie istnieje, warto przejrzeć odkrycia współczesnej nauki dotyczące osobowości narcystycznej, które kreślą wieloaspektowy obraz narcyzmu i jego związków z przywództwem i nienawiścią w polityce.
Narcyzm przywódców
Osoby o osobowości narcystycznej domagają się dla siebie uznania i specjalnego traktowania. Samą siłą wiary w to, że te im się należą, częściej niż innym udaje im się zdobywać stanowiska kierownicze. Nie są jednak skutecznymi przywódcami. Na dłuższą metę nie odnoszą sukcesów, ponieważ częściej niż inni antagonizują raczej niż mobilizują swoich podwładnych (Cragun i in., 2020; Grlijava i in., 2015). Ludzie o osobowości narcystycznej są egocentryczni i samolubni. Uznają tylko własne potrzeby i troszczą się tylko o siebie. Są bezwzględni, wykorzystują i wyzyskują innych. To zaś nie idzie w parze z umiejętnością inspirowania i kierowania innymi. Osoby narcystyczne dążą do przywództwa politycznego nie dlatego, że chcą reprezentować innych. Dowody wskazują raczej, że osoby narcystyczne pragną uznania i podziwu ze strony innych. Jeśli mogą je zdobyć bez dominowania innych nie są specjalnie zainteresowani zdobywaniem władzy (Grapsas i in., 2019). Jednak narcyzi rzadko czują się wystarczająco uznani i podziwiani przez innych.
Narcyzm przypisywany jest patologicznym przywódcom politycznym prawdopodobnie dlatego, że w ich przypadku często towarzyszy innym ich cechom. Wraz z psychopatią (czyli skłonnością do zachowań antyspołecznych) oraz skłonnością do cynicznego manipulowania innymi, zwaną też makiawelizmem, narcyzm tworzy tzw. „ciemną triadę osobowości” związaną z patologicznym dążeniem do władzy (Paulhus i in., 2002). Zatem to nie narcyzm per se charakteryzuje żądnych władzy, okrutnych dyktatorów, ale raczej narcyzm w połączeniu z patologicznym brakiem empatii i chęcią manipulowania i krzywdzenia innych. Trudno powiedzieć, która z tych cech jest odpowiedzialna za dewiacyjne zachowania tyranów. Jednak nawet gdyby udało się nam wykazać związek pomiędzy bezwzględnością przywódców politycznych a ich narcystyczną osobowością, nie pomogłoby nam to wcale w wyjaśnieniu nienawiści międzygrupowej. Indywidualny narcyzm jednej, nawet wysoko postawionej i wpływowej osoby, nie może wyjaśnić ani usprawiedliwić tego, że ludzie powszechnie nienawidzą innych tylko dlatego, że ci należą oni do innych grup społecznych. Oczekiwanie, że potworne zbrodnie są dokonywane przez potwornych ludzi jest częstym błędem logicznym wynikającym ze skłonności naszych umysłów do stosowania uproszczonych, heurystycznych wyjaśnień. Przekonanie, że źli ludzie robią złe rzeczy, tragiczne wydarzenia mają pojedyncze przyczyny, a za okrucieństwa popełnione przez wielu można winić jedną osobę sprawia, że czujemy się bezpieczniej w niepewnym świecie. Jednak wyjaśnienie eskalacji nienawiści międzygrupowej, za pomocą cech osobowości lub zaburzeń pojedynczych przywódców politycznych nie jest logiczne i nie znajduje poparcia w dowodach. Dyktatury oparte na zarządzaniu nienawiścią wymagają ogromnej koordynacji społecznej, której nie można przypisać cechom ani działaniom jednej osoby. W jaki sposób zatem narcyzm, indywidualna cecha osobowości, może być uwikłany w taki społeczny proces? Zachowaniem i emocjami grup zarządza się za pomocą ideologii. Pewnych odpowiedzi można zatem poszukiwać w najnowszych badaniach ujawniających wieloaspektowy charakter narcyzmu i jego bezpośredni związek z konserwatyzmem politycznym.
Wiele twarzy Narcyza
W literaturze i sztuce, Narcyz przedstawiany jest najczęściej jako młody mężczyzna kontemplujący swoje odbicie w wodzie, nieświadomy niczego wokół siebie, skoncentrowany na podziwianiu swojego odbicia. Psychoanalitycy wykorzystali ten obraz, aby metaforycznie przedstawić kluczowe aspekty narcyzmu jako cechy. Skupiony tylko na swoim wizerunku Narcyz nie dostrzega nikogo poza sobą i lekceważy uczucia i potrzeby własne i innych. Tak naprawdę nie widzi i nie rozumie siebie, ani swoich potrzeb, chce znać tylko swoje odbicie w oczach innych. Skupiony na własnym wizerunku, Narcyz odrzuca miłość, samopoznanie, obiektywizm czy zrozumienie otaczającego go świata.
W ciągu ostatniej dekady psychologowie wyróżnili kilka odmian narcyzmu: narcyzm wielkościowy i wrażliwy, sprawczy i wspólnotowy (Campbell, 2020; Sedikides, 2021) oraz narcyzm grupowy (Golec de Zavala i in., 2009; 2019). Teoria narcyzmu grupowego pozwala nam zrozumieć, w jaki sposób dynamika narcystycznego antagonizmu może rozgrywać się nie pomiędzy jednostkami, ale pomiędzy grupami. Aby zrozumieć różnicę, powinniśmy najpierw przyjrzeć się różnym odmianom indywidualnego narcyzmu.
Indywidualny narcyzm wielkościowy charakteryzuje przesadna pewność siebie i próżność. Osoby o takim typie osobowości domagają się uznania i podziwu ponieważ jako bezprecedensowe i usprawiedliwiające wszelkie transgresje uważają swoje zdolności i kompetencje w zakresie rozwiązywania problemów lub w zakresie działań prospołecznych. Narcyzm wielkościowy występuje w odmianie sprawczej lub społecznej. Narcyz sprawczy postrzega siebie jako osobę bardziej skuteczną, inteligentną i uzdolnioną niż inni, domaga się ciągłego podziwu dla swojej wiedzy, umiejętności i sukcesów w rozwiązywaniu problemów (tylko ja to potrafię załatwić, wygrać, zorganizować). Narcyz społeczny domaga się podziwu dla swej hojności, szczodrości, oddania i działań na rzecz innych (tylko ja jestem tak hojny, dobry, prawy i sprawiedliwy).
Narcystyczna prospołeczność jest jednak fasadowa. Narcyz społeczny wykorzystuje działania dobroczynne tylko jako pretekst, aby domagać się dla siebie uznania i przywilejów. Jego prospołeczność nie jest celem sama w sobie. Nie jest motywowana chęcią złagodzenia cierpienia innych. Jest to strategią zarządzania własnym wizerunkiem. Narcyz społeczny nie praktykuje dobroczynności, gdy nikt nie patrzy (Crocker, Canevello, 2018). Nie jest skłonny do poświęceń dla dobra innych, nie mówiąc już o poświęceniu dla dobra grupy. Istnieją jednak dowody na to, że indywidualny narcyzm może wiązać się z ostentacyjnym przedkładaniem potrzeb innych nad własne (Bachner-Melman, Oakley, 2016). Ta forma altruizmu wiąże się z odmianą indywidualnego narcyzmu znaną jako narcyzm wrażliwy.
Narcyz wrażliwy wykorzystuje osobistą krzywdę, upokorzenie i cierpienie jako pretekst do domagania się podziwu i specjalnego traktowania. W przeciwieństwie do narcyzmu wielkościowego, narcyzm wrażliwy jest negatywnie powiązany z poczuciem własnej wartości (Krizan, Herlache, 2018), ale pozytywnie powiązany z tendencją do postrzegania siebie jako wiecznej ofiary (Kaufman, 2020).
Wielkościowa i wrażliwa odmiana narcyzmu pomimo powierzchownych różnic mają jedną zasadniczą cechę wspólną – antagonizm wobec tych, którzy odmawiają uznania ich wyjątkowości. A o to narcyzi posądzają właściwie wszystkich. Osoby narcystyczne nie ufają innym, podejrzewają ich o wrogość, złośliwe spiskowanie lub oskarżają ich o jawną prowokację, na którą odpowiadają agresją (Krizan, Herlache, 2018). Jednak narcystyczny antagonizm i agresja wyrażają się w relacjach międzyludzkich, nie międzygrupowych. Dowody na bezpośredni związek którejkolwiek z odmian indywidualnego narcyzmu z nienawiścią międzygrupową są nieliczne. Istnieje jednak wiele dowodów wskazujących na to, że narcyzm grupowy bezpośrednio wiąże się z wrogością i agresją międzygrupową i powoduje uprzedzenia (Golec de Zavala i in., 2009, 2019).
Narcyzm i nienawiść międzygrupowa
Narcyzm grupowy to przekonanie, że grupa, do której należymy jest wyjątkowa, lepsza od innych, zasługuje na szczególne uznanie, ale go nie dostaje. Narcyz grupowy zgodzi się z takimi twierdzeniami jak „Nie będę usatysfakcjonowany, dopóki moja grupa nie uzyska szacunku, na jaki zasługuje” lub „Inni często nie uznają szczególnej wartości mojej grupy”. Narcyzm grupowy opisuje przekonanie jakie członkowie grupy mają na jej temat. To przekonanie może być niszowe, właściwe tylko wąskiej podgrupie wewnątrz grupy własnej, ale może być także szeroko podzielane, stanowić nie tylko typowy, ale także oczekiwany sposób myślenia o grupie, definiujący jej tożsamość, stanowiący filtr, za pomocą którego członkowie grupy selekcjonują i interpretują swoje wspólne doświadczenia. Narcyzi grupowi żądają szczególnego uznania i traktowania nie dla siebie lecz dla grupy, do której należą i w której wyjątkowość i niezwykłość wierzą. O ile domaganie się uznania dla siebie wydaje się nam w oczywisty sposób problematyczne (w końcu zgadzamy się raczej, że ‘narcystyczny’ to określenie pejoratywne), o tyle domaganie się uznania dla wyjątkowości grupy już tak oczywiście problematyczne nie jest. Przekonanie o wyjątkowości, niezwykłości i, tak naprawdę ‘lepszości’ własnej grupy może stać się dla jej członków ideologią, wyznaniem, truizmem - założeniem, którego zasadności nigdy nie kwestionują.
Narcyzm grupowy, przekonanie, że inni nie podziwiają i nie szanują naszej grupy w wystarczającym stopniu, nie jest zależny od obiektywnej pozycji grupy w międzygrupowej hierarchii. Innymi słowy, nawet członkowie najpotężniejszych i najbardziej uprzywilejowanych grup społecznych mogą uważać, że ich grupa nie otrzymuje wystarczającego szacunku, jest uciskana, atakowana i nie jest traktowana w sposób, na jaki zasługuje. Narcyz grupowy potrzebuje wyjaśnienia takiego stanu rzeczy, a wyjaśnieniem, które najlepiej pasuje do narcystycznego światopoglądu, jest zazdrość i knowania ze strony innych.
Narcyzm narodowy to narcystyczne przekonanie o własnym narodzie. Sukces ultrakonserwatywnego populizmu można między innymi tłumaczyć tym, że narcyzm narodowy stał się normatywnym przekonaniem o tożsamości narodowej w wielu krajach. Właśnie narcyzm narodowy stał za poparciem dla populistycznych polityków w Polsce, Stanach Zjednoczonych czy Wielkiej Brytanii (Golec de Zavala, Keenan, 2020).
Kiedy w roku 2016 badaliśmy związek między amerykańskim narcyzmem grupowym a poparciem dla prezydenta Donalda Trumpa (Federico, Golec de Zavala, 2018), przewidywaliśmy, że ta prezydentura uczyni z narcyzmu grupowego główną narrację na temat amerykańskiej tożsamości narodowej. Na podstawie naszych badań nad narcyzmem grupowym przewidywaliśmy, że ta prezydentura będzie wiązała się ze wzrostem polaryzacji społecznej, napięć międzygrupowych, uprzedzeń i przemocy wobec grup stygmatyzowanych. Rzeczywiście, prezydentura Trumpa charakteryzowała się wzmożeniem antyimigranckiej retoryki, seksizmu, homofobii, przestępstw z nienawiści i przemocy politycznej. Amerykański narcyzm grupowy wiązał się ze poparciem dla Donalda Trumpa także w wyborach prezydenckich w 2020 roku oraz z poparciem dla jego działań dążących do utrzymania się przy władzy nawet przy użyciu niedemokratycznych metod. Nic dziwnego, że amerykański narcyzm grupowy miał także związek z poparciem dla ataku zwolenników Trumpa na Kapitol 6 stycznia 2021 r. (Keenan, Golec de Zavala, 2021).
Agresywnych awanturników, którzy 6 stycznia 2021 r. szturmowali Kapitol w Waszyngtonie i przestępców, którzy dokonali zabójstw z nienawiści w El Paso 3ciego sierpnia 2019 r., zabójstwa i brutalnych pobić motywowanych nienawiścią podczas wiecu alt-right w Charlottesville 12 sierpnia 2017 r. (Bushman, 2018 r.), inspirował grupowy, a nie indywidualny narcyzm. Manifesty sprawców przestępstw z nienawiści mówią wyraźnie o ich inspiracji retoryką polityczną propagującą narcystyczne poczucie, że reprezentowana przez nich grupa jest wyjątkowa, lecz nie uznawana przez innych (Feinberg i in., 2019). Sprawcy twierdzili, że działają w imieniu grupy, traktując niezaspokojenie jej wielkościowych roszczeń jako wyrządzoną jej krzywdę i niesprawiedliwość. Przedmiotem ich ataków stały się osoby reprezentujące grupy, które o tą niesprawiedliwość obwiniali: przeciwnicy polityczni, imigranci, grupy mniejszościowe, kobiety (BBC News, 2018; Beauchamp, 2019; Beckett, 2019; Brown i in., 2019).
Narcyzm, konserwatyzm polityczny i uprzedzenia
Teoria narcyzmu grupowego wyjaśnia, że narcystyczna dynamika cechować może nie tylko relacje interpersonalne, ale także relacje międzygrupowe. Narcyzm grupowy nie jest cechą osobowości w taki sam sposób, jak narcyzm indywidualny. To przede wszystkim system przekonań na temat własnej grupy i wynikających z nich roszczeniowych postaw. Podobnie, jak w przypadku narcystycznego zaburzenia osobowości, osoby szczególnie przywiązane do narcystycznej wizji grupy własnej powinny stanowić w populacji zdecydowaną mniejszość. Jednak, gdy z narcystyczną wizją narodu zaczyna się utożsamiać większość społeczeństwa, narcyzm narodowy przestaje być aberracją i staje się normą. Dzieje się tak we wszystkich sytuacjach, w których rośnie konserwatyzm polityczny, czyli w sytuacjach realnego lub wyobrażonego zagrożenia (Guerra i in., 2020). Narcyzm narodowy jest aspektem prawicowego konserwatyzmu (Golec de Zavala, Keenan, 2020). Właśnie w badaniach nad konserwatyzmem politycznym zbiegają się ustalenia dotyczące związku narcyzmu z nienawiścią międzygrupową.
Kiedy Theodore Adorno i współpracownicy (1950) zaproponowali koncepcję osobowości autorytarnej skłonnej do politycznego konserwatyzmu i nienawiści międzygrupowej wspomnieli także o o zjawisku narcyzmu grupowego (Adorno, 1997; Fromm, 1973). Twierdzili, że niektórzy ludzie o niskiej lub podważonej samoocenie utożsamiają się z grupami społecznymi, którym przypisują cechy, do których posiadania sami aspirują. Gloryfikując tą grupę mogą w końcu choć częściowo zaakceptować siebie. Rzeczywiście istnieją dowody łączące narcyzm grupowy z brakiem poczucia własnej wartości (Golec de Zavala i in., 2020). Czy jednak i jak narcyzm grupowy wiąże się z narcyzmem indywidualnym?
Istnieją dowody pozwalające łączyć indywidualny narcyzm z konserwatyzmem politycznym, rozumianym jako preferowanie ładu społecznego, silnych przywódców i hierarchicznej organizacji społeczeństw, w których wszyscy, także wszystkie grupy „znają swoje miejsce”. Narcyzm wielkościowy wiąże się z aspektem politycznego konserwatyzmu zwanym orientacją na dominację społeczną: preferencją dla hierarchicznej organizacji grup (Hodson i in., 2009; Mayer i in., 2020). Narcyzm wielkościowy wiążę się z uprzedzeniami tylko pośrednio, poprzez swój związek z orientacją na dominację społeczną. Zatem narcyz wielkościowy jest uprzedzony, o ile uważa, że niektóre grupy powinny dominować nad innymi (niezależnie od tego, którą grupę sam reprezentuje). To, że narcyz wielkościowy będzie hołdował takiemu przekonaniu jest prawdopodobne.
Coraz więcej dowodów wskazuje także na to, że narcyzm wrażliwy wiąże się z innym aspektem politycznego konserwatyzmu: prawicowym autorytaryzmem (Golec de Zavala i in., 2016; 2021; Zemojtel-Piotrowska i in., 2020). Prawicowy autorytaryzm to połączenie trzech postaw: autorytarnej uległości, czyli skłonności do posłuszeństwa wobec posługujących się siłą przywódców, konwencjonalizmu, czyli tendencji do bezkrytycznego przestrzegania norm i konwencji społecznych oraz autorytarnej agresji czyli wrogości wobec dysydentów, osób łamiących konwencje i wszystkich, którzy myślą inaczej niż większość. Prawicowy autorytaryzm jest mocno powiązany z uprzedzeniami. O ile narcyz wrażliwy wierzy, że świat jest niebezpiecznym miejscem, w którym chronić go mogą tylko silni przywódcy i przestrzeganie zasad, o tyle będzie żywił uprzedzenia. To, że narcyz wrażliwy będzie hołdował takim przekonaniom jest prawdopodobne.
Zgodnie z zaproponowanym przez psychologów politycznych modelem dualistycznego procesu ideologii politycznej i uprzedzeń, orientacja na dominację społeczną i prawicowy autorytaryzm są aspektami konserwatyzmu politycznego. Model ten zakłada, że postawy ideologiczne składające się na polityczny konserwatyzm (prawicowy autorytaryzm i orientację na dominację społeczną) są bezpośrednim źródłem uprzedzeń, same zaś są ugruntowane w różnych światopoglądach (przekonaniu, że świat to, odpowiednio niebezpieczne miejsce lub dżungla, w której bezwzględna rywalizacja jest jedynym sposobem przetrwania), oraz motywacjach (odpowiednio, dążenie do redukcji niepewności poznawczej i dążenie do dominacji; Duckitt, Sibley, 2010). Najnowsze badania rozszerzają ten model wskazując na to, że indywidualny narcyzm jest powiązany z konserwatyzmem politycznym, chociaż różne odmiany narcyzmu są powiązane z różnymi aspektami konserwatyzmu politycznego.
Najnowsze badania (Golec de Zavala i in., 2021) wskazują również na to, że dualistyczny model konserwatyzmu politycznego i uprzedzeń – powinien zostać poszerzony i uwzględnić trzeci system przekonań, które składają się na konserwatyzm polityczny – narcyzm narodowy. Narcyzm narodowy wiąże się z prawicowym autorytaryzmem i orientacją na dominację społeczną i niezależnie od nich przewiduje uprzedzenia. Narcyzm narodowy wiąże się także z wielkościową i wrażliwą odmianą narcyzmu indywidualnego. Nie jest to związek silny, ale także nie jest to związek przypadkowy. O ile narcyz wielkościowy i narcyzm wrażliwy uważa, że grupa, do której należy zasługuje na specjalne traktowanie, będzie hołdować uprzedzeniom. To, że narcyz wielkościowy i narcyz wrażliwy będą hołdować narcyzmowi narodowemu jest prawdopodobne.
Zatem narcyzm indywidualny, niezależnie od odmiany, wiąże się z jakimś aspektem konserwatyzmu politycznego i tylko poprzez ten związek wiąże się także z uprzedzeniami i nienawiścią międzygrupową. Można się spodziewać, że wzrastająca popularność konserwatyzmu politycznego angażuje narcyzów w życie polityczne, a ich zaangażowanie prowadzi do eskalacji uprzedzeń i nienawiści międzygrupowej. Taka konkluzja jest zgodna z wynikami szeroko zakrojonych badań nad psychologicznymi uwarunkowaniami poparcia dla przemocy politycznej i terroryzmu. Badania te wskazują, że ekstremistów politycznych, którzy popełniają zbrodnie nienawiści wcale nie łączy jakiś wspólny osobowościowy profil, zaburzenie czy cechy osobowości, które predysponują ich do przemocy politycznej. Nienawiść międzygrupowa i poparcie dla przemocy politycznej wiążą się raczej z ich przekonaniami na temat grup, które reprezentują, na temat całego systemu społecznego i jego sprawiedliwości oraz z emocjami, które się z tymi przekonaniami wiążą (Kruglanski i in., 2019).
Czy nienawiść międzygrupową można ograniczać?
Badania psychologiczne wskazują jednoznacznie, że nienawiści międzygrupowej należy przede wszystkim nie siać, ponieważ raz zasianą trudno jest potem kontrolować i wyplenić. Jak można próbować raz zasianą nienawiść międzygrupową ograniczać wykorzystując to, co właśnie powiedzieliśmy na temat uwikłania narcyzmu w nienawiść międzygrupową? Pewnego wglądu dostarczają tu badania nad związkiem narcyzmu grupowego i uprzedzeń, które pokazują, że związek ten osłabia pozytywne nakładanie się narcyzmu grupowego i prostej satysfakcji i dumy z bycia członkiem wartościowej grupy (Golec de Zavala i in., 2019; Golec de Zavala, Lantos, 2020). W kontekście grupy narodowej taki sentyment określa się mianem patriotyzmu. Ten konstrukt odnosi się do zadowolenia z tożsamości narodowej, jakościowo różniącego się od gloryfikacji narodowych symboli i autorytetów, dążenia do międzynarodowej dominacji, czy do uznania wyjątkowości własnej grupy narodowej.
Patriotyzm i satysfakcja grupowa odzwierciedlają pozytywne ugruntowanie w społeczności. Takie poczucie pozytywnego, wartościowego społecznego zakorzenienia to zasób psychologiczny, związany z pozytywną samooceną oraz dobrostanem i zdrowiem psychicznym (Cruwys i in., 2014; Golec de Zavala i in., 2020). Patriotyzm wiąże się z lojalnością wobec własnej grupy i solidarnością z innymi jej członkami w potrzebie (Federico i in., 2020). Wiąże się też pozytywnie z tolerancją, inkluzywnością w kwestii imigrantów i uchodźców (Golec de Zavala i in., 2020) oraz wspieraniem emancypacji grup mniejszościowych i dyskryminowanych (Golec de Zavala, Bierwiaczonek, 2020), natomiast nie wiąże się z uprzedzeniami i nienawiścią międzygrupową (Golec de Zavala i in., 2013).
Narcyzm narodowy i patriotyzm wiążą się ze sobą pozytywnie, ale mają przeciwstawne powiązania z indywidualnym narcyzmem i uprzedzeniami. Patriotyzm wiąże się z narcyzmem indywidualnym negatywnie. A zatem im większy patriotyzm, tym mniejszy narcyzm. Im więcej patriotyzmu, tym mniejsza szansa na realizowanie się narcystycznego antagonizmu w polityce i postawach międzygrupowych. Dzięki pozytywnej relacji z patriotyzmem związek narcyzmu grupowego z narcyzmem indywidualnym jest słabszy, podobnie jak związek narcyzmu grupowego z uprzedzeniami. Innymi słowy, im więcej jest patriotyzmu niż narcyzmu w naszych pozytywnych uczuciach wobec własnego narodu, tym mniej te uczucia wiązać się będą zarówno z nienawiścią międzygrupową, jak i z przekonaniem o własnej nieuznanej przez innych wyjątkowości.
Badania pokazują także, że im bardziej narcyzm grupowy jest dla danej społeczności normą, im bardziej grupa głosi swoją nieuznawaną wielkość, tym bardziej jej członkowie nienawidzą innych i wierzą, że sami nie otrzymują uznania, na które zasługują. Zatem narcyzm grupowy sprzyja rozwojowi i wyrażaniu narcyzmu wrażliwego. Odwrotnie dzieje się, gdy skupiamy się jedynie na satysfakcji z przynależności do wartościowej grupy bez żądania dla niej uprzywilejowanego traktowania lub specjalnego uznania. Pozytywne poczucie przynależności do wartościowej społeczności łagodzi wrażliwy narcyzm i zwiększa poczucie własnej wartości. Praktykowanie patriotyzmu i satysfakcji grupowej ogranicza negatywny wpływ narcyzmu grupowego na niekorzystne cechy osobowości członków grupy. Ale najpierw członkowie grupy muszą odróżnić i oddzielić patriotyzm od narodowego narcyzmu oraz uznać praktykowanie patriotyzmu, a nie narcyzmu narodowego za uzasadnione, normatywne i pożądane.
Bibliografia
Adorno, T. (1997). Collected Writings In 20 Volumes (Vol. 8–9) [Gesammelte Schriften in zwanzig Bänden]. Berlin, Germany: Suhrkamp/Insel.
Adorno, T., Frenkel-Brunswik, E., Levinson, D., & Sanford, R. (1950). The Authoritarian Personality. New York, NY: Norton.
Ayhan, (2018, June, 12th). Is Erdogan mentally stable?. Politurco.com Retrieved on 27th of July, 2021 from: https://www.politurco.com/erdogan-is-mentally-stable.html
Bachner-Melman, R., i Oakley, B. A. (2016). “Giving ‘till it hurts’: eating disorders and pathological altruism,” in Bio-Psycho-Social Contributions to Understanding Eating Disorders, eds Y. Latzer and D. Stein (New York, NY: Springer), 91–103.
BBC News. (2018). Elliot Rodger: How misogynist killer became ‘incel hero’. Retrieved on 27th of July, 2021 from: https://www.bbc.com/news/world-us-canada-43892189
Beauchamp, Z. (2019). The El Paso shooting isn’t an anomaly. It’s American history repeating itself. Retrieved on 27th of July, 2021 from: https://www.vox.com/policy-and-politics/2019/8/6/20754828/el-paso-shooting-white-supremacy-rise
Beauchamp, Z. (2019). Our incel problem. Retrieved on 27th of July, 2021 from: https://www.vox.com/the-highlight/2019/4/16/18287446/incel-definition-reddit
Beckett, L. (2019). More than 175 killed worldwide in last eight years in white nationalist-linked attacks. Retrieved on 27th of July, 2021 from: https://www.theguardian.com/us-news/2019/aug/04/mass-shootings-white-nationalism-linked-attacks-worldwide
Brown, J., Park, C., & Effron, L. (2019). Former ‘incel’ on the violent misogyny that has broken out of the community: ‘It’s not OK to get sucked into this negative mindset’. Retrieved on 27th of July, 2021 from:: https://abcnews.go.com/US/incel-violent-misogyny-broken-community-sucked-negative-mindset/story?id=64957014
Bruszt, (2020). Victor Organ Hungary’s disease dictator. Retrieved on 27th of July, 2021 from: https://balkaninsight.com/2020/04/23/viktor-orban-hungarys-disease-dictator/
Bushman, B. J. (2018). Narcissism, fame seeking, and mass shootings. American Behavioral Scientist, 62, 229-241. https://doi:10.1177/0002764217739660
Campbell, K. (2020). The New Science of Narcissism. Sounds True
Cruwys, T., Haslam, S. A., Dingle, G. A., Haslam, C., & Jetten, J. (2014). Depression and social identity: An integrative review. Personality and Social Psychology Review, 18, 215-238. https://doi.org/10.1177/1088868314523839
Duckitt, J., & Sibley, C. G. (2010). Personality, ideology, prejudice, and politics: A dual-process motivational model. Journal of Personality, 78, 1861–1894. https://doi.org/10.1111/j.1467-6494.2010.00672.x
Federico, C. M., & Golec de Zavala, A. (2018). Collective narcissism and the 2016 United States Presidential Vote. Public Opinion Quarterly, 82, 110-121. https://doi:10.1093/poq/nfx048
Federico, C. M., Golec de Zavala, A., & Baran, T. (2020). Collective Narcissism, InGroup Satisfaction, and Solidarity in the Face of COVID-19. Social Psychology and Personality Science. 12, 1071-1081 https://doi.org/10.1177%2F1948550620963655
Fromm, E. (1973). The anatomy of human destructiveness. New York, NY: Holt, Rinehart & Winston.
Crocker, J., i Canevello, A. (2018). From egosystem to ecosystem: motivations of the self in a social world. Advances in Motivation Science 5, 41–86. https://doi.org/10.1016/bs.adms.2018.01.003
Cragun, O. R, Olsen, K.J., Wright, P.M. (2020). Making CEO Narcissism Research Great: A Review and Meta-Analysis of CEO Narcissism. Journal of Management. 46, 908-936. https://doi:10.1177/0149206319892678
Golec de Zavala, A. & Bierwiaczonek, K. (2021). Male, religious and national narcissism predicts sexism in Poland. Sex Roles, 84, 680–700 https://doi. org/10.1007/s11199-020-01193-3
Golec de Zavala, A., Bierwiaczonek, K., Baran, T., Keenan, O. & Hase, A. (2020). The COVID-19 Pandemic, Authoritarianism and Rejection of Sexual Dissenters in Poland. Psychology of Sexual Orientation and Diversity. http://dx.doi.org/10.1037/sgd0000446
Golec de Zavala, A., Cichocka, A., Eidelson, R., & Jayawickreme, N. (2009). Collective narcissism and its social consequences. Journal of Personality and Social Psychology, 97, 1074-1096. https://doi.org/10.1037/a0016904
Golec de Zavala, A., Federico, C. M., Sedikides, C., Guerra, R., Lantos, D., Mroziński, B., . . . Baran, T. (2020). Low self-esteem predicts out-group derogation via collective narcissism, but this relationship is obscured by in-group satisfaction. Journal of Personality and Social Psychology, 119, 741-764. http://dx.doi.org/10.1037/pspp0000260
Golec de Zavala, A., Peker, M., Guerra, R., & Baran, T. (2016). Collective narcissism predicts hypersensitivity to in-group insult and direct and indirect retaliatory intergroup hostility. European Journal of Personality, 30, 532–551. https://doi:10.1002/per.2067
Golec de Zavala, A., Sedikides, C., Sawicki, A., Guerra, R., Ciesielski, P. & Baran, T. (2021). Does Narcissism Predict Prejudice? On the Relevance of National Collective Narcissism. Manuscript in preparation
Grapsas, S., Brummelman, E,, Back, M.D,, & Denissen, J.J. (2020). The “Why” and “How” of Narcissism: A Process Model of Narcissistic Status Pursuit. Perspectives on Psychological Science. 15, 150-172. https://doi:10.1177/1745691619873350
Grijalva, E., Harms, P. D., Newman, D. A., Gaddis, B. H., Fraley, R. C. 2015. Narcissism and leadership: A meta-analytic review of linear and nonlinear relationships. Personnel Psychology, 68: 1-47. https://doi.org/10.1111/peps.12072
Hodson, G., & Dhont, K. (2015). The person-based nature of prejudice: Individual difference predictors of intergroup negativity. European Review of Social Psychology, 26, 1–42. https://doi.org/10.1080/10463283.2015.1070018
Hodson, G., Hogg, S. M., & MacInnis, C. C. (2009). The role of “dark personalities” (Narcissism, Machiavellianism, psychopathy), Big Five personality factors, and ideology in explaining prejudice. Journal of Research in Personality, 43, 686–690. https://doi.org/10.1016/j.jrp.2009.02.005
Hughes, I. (2018). Disordered Minds: How Dangerous Personalities Are Destroying Democracy. Winchester, UK: Zero Books.
Kaufmann, S. (2020). Unraveling the mindset of victimhood. Scientific American. June 19, 2020. Retrieved on 27th of July, 2021 from: https://www.scientificamerican.com/article/unraveling-the-mindset-of-victimhood/
Keenan, O. & Golec de Zavala, A. (2021, in press). Collective Narcissism and Weakening of American Democracy. Analyses of Social Issues and Public Policy, https://doi.org/10.31219/osf.io/938vy
Krizan, Z., & Herlache, A. D. (2018). The narcissism spectrum model: A synthetic view of narcissistic personality. Personality and Social Psychology Review, 22, 3-31. https://doi:10.1177/1088868316685018
Kruglanski, A., Belanger, J. & Gunaratna (2019). Three Pillars of Political Radicalization. Oxford University Press.
Łobaczewski, A. (2006). Political Ponerology: A Science on the Nature of Evil Adjusted for Political Purposes. Grande Prairie: Red Pill Press.
Matczak, M. (2019). Nienawiść a rządy narcyzów. Retrieved on 27th of July, 2021 from: https://marcinmatczak.pl/2019/09/24/nienawisc-a-rzady-narcyzow/
Mayer, S. J., Berning, C. C., & Johann, D. (2020). The two dimensions of narcissistic personality and support for the radical right: The role of right-wing authoritarianism, social dominance orientation and anti-immigrant sentiment. European Journal of Personality, 34, 60–76. https://doi.org/10.1002/per.2228
Paulhus, Delroy L; Williams, Kevin M (December 2002). "The Dark Triad of personality: Narcissism, Machiavellianism, and Psychopathy". Journal of Research in Personality. 36, 556–563. https://doi:10.1016/S0092-6566(02)00505-6
Żemojtel-Piotrowska, M., Sawicki, A., & Jonason, P. K. (2020). Dark personality traits, political values, and prejudice: Testing a dual process model of prejudice towards refugees. Personality and Individual Differences, 166, 110168. https://doi.org/10.1016/j.paid.2020.110168
